آیت‌الله نائینی؛ نظریه‌پرداز سیاسی حکومت مشروطه
تاریخ انتشار: ۲۴ مرداد ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۲۸۱۹۰۷۵
میرزا حسین غروی مشهور به میرزای نایینی فرزند شیخ‌الاسلام میرزا عبدالرحیم در ۱۲۴۰ خورشیدی در نایین به دنیا آمد. وی تا ۱۷ سالگی درس های مقدماتی را در زادگاه خود نزد پدر و دیگر معلمان حوزوی خواند و برای ادامه تحصیل و حضور در جلسه های درس استادان برجسته به اصفهان رفت. میرزا محمدحسین پس از پایان تحصیل در اصفهان در ۱۲۶۵ خورشیدی به نجف اشرف رفت و پس از توقفی کوتاه عازم سامرا شد تا علوم اسلامی را در حوزه پررونق آن شهر بخواند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
دیدگاه نایینی پیرامون مشروطه
نائینی استدلال های علمی- کلامی و توجیه منطقی برای حکومت مشروطه داشت. وی از روی اعتقاد به درستی مشروطه و لزوم استقرار آن در جامعه و نه فقط برای رهایی از ظلم و بی عدالتی، به جنبش مشروطه پیوست. او همچون روشنفکران مدرن و اصلاح طلبان، به دفاع از حکومت مشروطه در مقابل حکومت استبدادی یا مطلقه برآمد و از طریق استدلال، به حمایت از مشروطه پرداخت اما نکته ای که می بایست به آن توجه داشت این است که، نائینی نظریه خود را بطور کلی در قالب سلطنت عنوان می کند، نه جمهوری؛ که علت عمده این مساله را تا حدی می توان ناشی از ۲ عامل دانست: نخست اینکه، وی به دفاع از مشروطیت و آزادی به طور اعم و انقلاب مشروطه به طور خاص می پردازد و رساله وی نیز سه سال بعد از پیروزی انقلاب مشروطه و برقرار شدن مجلس نوشته شده است و لذا تخریب آنچه را که پیش آمده بود و به هرحال از رسمیت و مشروعیت قانونی برخوردار بود، صلاح نمی دانست. دوم اینکه، این مطلب را می بایست در زمینه های جامعه شناختی مسأله دید. به طور کلی هر چند بعد از انقلاب مشروطه، شخص سلطان (شاه) از ارزش و اعتبار برخوردار نبود اما در نوشته های سیاسی آن زمان، کمتر به طرح مساله حکومت جمهوری برای ایران برخورد می کنیم، که تا حدودی نیز علت این امر را می توان در عدم آمادگی ذهنی مردم آن دوره دانست.
ضرورت وجود حکومت از دیدگاه نایینی
بطور کلی در منابع دینی، تأکید بر نقش حیاتی حکومت و ضرورت وجود آن، به حدی است که در تمامی رهیافت های سنتی حتی وجود حاکم ظالم، از هرج ومرج و بی حکومتی، ارجح است. بر همین اساس نیز آیت الله نائینی نیز وجود حکومت را لازم می داند. دوام نظام عالم و زندگی نوع بشریت، یک ضرورت می داند، به طوری که اثبات ضروری بودن حکومت، اقدام نخستش در رساله اش است اما نکته اساسی اینکه، با توجه به شرحی که در طول رساله آیت الله نائینی آمده است، مشخص می شود که منظور وی از سلطنت، همان حکومت است و بیان واژه سلطنت به منظور ارایه مصداق به جای کلیت قضیه است.
نائینی به مبانی دینی ضرورت حکومت در اجتماع بشری اشاره می کند. برای حفظ دین و جامعه، معتقد است از آنجا که انسان ها زیاد خواه و قدرت طلب هستند و دچار طغیان امیال نفسانی هستند، مگر معصومان و مردان صالح عادل که خود مراقب احوال خویش اند، باید نیرویی در جامعه باشد تا حفظ آزادی و عدالت و مانع طغیان شود که او آن را قوه مسدوده می نامد؛ یعنی نائینی به طور واقع‌بینانه منبع کنترل بیرونی را بر کنترل درونی ترجیح می دهد. بر همین اساس، نائینی می گوید، سلطنت خواه قائم به شخص واحد باشد، یا به هیات جمعیه، به حق باشد یا به اغتصاب، به قهر باشد یا به وراثت یا به انتخاب، باید به حفظ شرف، استقلال و قومیت هر قومی و امتیازات آن قوم، چه امتیازات دینیه باشد یا وطنیه، قیام نماید و ادامه می دهد، به همین دلیل است که در شریعت مطهره، حفظ اسلام را اهم جمیع تکالیف و سلطنت را از وظایف و شئون امامت مقرر فرموده اند. به اعتقاد وی در نبود حکومت، جهات امتیازیه، مذهب، شرف و استقلال وطن و قومیتشان به کلی نیست و نابود خواهد شد، هر چند که به اعلی مدارج ثروت، مکنت، آبادی و ترقی مملکت، نایل شوند. در کل از منظر آیت الله نائینی، حکومت در مفهوم عام، ۲ وظیفه اصلی را برعهده دارد: نخست به داخل جامعه و کشور محدود است، یعنی حفظ نظامات داخلی، تربیت اهالی و احقاق حق و دوم جلوگیری از مداخله بیگانگان و اجانب است و همان است که در زبان سیاسی شایع در عصر نائینی و در اقتباس از جوامع اروپایی «حفظ وطن» نامیده می شود که او این ۲ وظیفه را احکام سیاسیه می خواند.
انواع حکومت از دیدگاه نائینی
بطورکلی همه نظریه های فقهی درباره مشروطه، از تعریف و تقسیم انواع سلطنت آغازمی شود. بر همین اساس هم نائینی بر محدود ساختن اختیارات سلطان تأکید می کند و آن را به ولایتیه یا مشروطه و تملیکیه یا استبدادیه تقسیم می کند.
نائینی همچنین در توضیح راجع به ویژگی های حکومت مشروطه می گوید، در این نوع حکومت، مقام مالکیت، قاهریت و فاعلیت مایشاء و حاکمیت مایرید اصلاً در بین نباشد. اساس سلطنت فقط بر اقامه همان وظایف و مصالح نوعیه متوقفه بر وجود سلطنت مبتنی و استیلای سلطان به همان اندازه محدود و تصرفش به عدم تجاوز از آن حد مقید و مشروط است. آحاد ملت با شخص سلطان در مالیه ها و غیرها از قوای نوعیه شریک و نسبت همه به آن ها متساوی و یکسان و متصدیان امور همگی امین نوعند، نه مالک و مخدوم.
وی بر این باور است که اگر حکومت های استبدادی در جوامع اسلامی مدتی دیگر ادامه یابند، هیچ چیزی برای آنان باقی نخواهد ماند و آن ها نمی توانند به پیشرفت و ترقی دست یابند. پس با توجه به این مساله، بیان می کند که اگر این حکومت ها به حکومت مشروطه تحول پیدا کنند، دور نیست که عظمت و شوکت سابق به آنان باز گردد. در مجموع، از عمق و فحوای کلام نائینی درباره حکومت مشروطه چنین برمی آید که وقتی حکومت، مشروطه شود، مستحکم و غیرقابل نفوذ می شود و یک چنین حکومت مردمی نیرومندی به حفظ و رشد ارزش ها و هویت مذهبی- میهنی خود کمک می کند.
کتاب تنبیه ُالاُمَّه و تَنْزیه ُالمِلَّه
مهم ترین اثر میرزای نائینی که شهرت سیاسی و اجتماعی وی به دلیل نگارش آن است، تنبیه الامه و تنزیه المله به شمار می رود. وی این کتاب را در ۱۳۲۷ هجری در دوران استبداد صغیر نوشت. تنبیه الامه به معنای آگاه کردن امت اسلام به ضروریات شریعت بوده و تنزیه المله یعنی منزه دانستن دین اسلام از بدعت استبداد است.
این کتاب یکی از معروف ترین رساله ها درباره مبانی فکری و ابعاد گوناگون حکومت مشروطه بر اساس نگرش شیعی است. در واقع انگیزه نائینی از نگارش این کتاب دفاع از مشروطه و توجیه شرعی آن و اثبات تخالف ذاتی استبداد با اسلام، احکام و آموزه های آن بود. وجه تسمیه آن کتاب نیز این بود که می خواست تا ساحت اسلام را از این تهمت که با استبداد موافق و با مشروطه مخالف است، منزه و مبرا سازد و امت را از خواب غفلت بیدار و به وجوب شرعی ستیز با استبداد و تبدیل نظام استبدادی به مشروطه آگاه کند. اﻫﻤﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ آن ﺑﻪ دﺳﺖ دادن اﺻﻮل ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﻼم و ﻧﻘﺶ و ﻫﺪف ﮐﻠﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳت. این رﺳﺎﻟﻪ در واﻗﻊ ﯾﮑﯽ از اﺳﺘﻮارﺗﺮﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ در ﻣﻮرد ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ اﺳﺖ که نائینی با نگارش آن ﺗﻮاﻧﺴﺖ دﮔﺮدﯾﺴﯽ ﺑﺰرﮔﯽ را در ﻓﻘﻪ ﺷﯿﻌﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد.
درگذشت
سرانجام این مرجع تقلید پس از عمری تلاش و خدمت در ۲۴ مرداد ۱۳۱۵ خورشیدی ندای حق را لبیک گفت. پیکر مطهرش بعد از اقامه نماز توسط آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی در کنار حرم مطهر امام علی(ع) به خاک سپرده شد.
منابع
۱-محمد حسن رجبی، علمای مجاهد، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، پاییز ۱۳۸۲.
۲-تاریخ نهضت‌های فکری ایرانیان در دوره قاجاریه، عبدالرفیع حقیقت، ج ۳.
۳-نائینی، محمدحسین. تنبیه الامه و تنزیه المله. مقدمه، ویرایش، شرح و تعلیق: روح الله حسینیان. تهران: مرکز اسناد انقلاب سالامی، ۱۳۸۶.
۴-حسین آبادیان، «نائینی و تلقی دینی از مشروطه»، گزیده مقالات پژوهشی در شناخت آراء آیت الله العظمی میرزا محمد حسین غروی نائینی، به کوشش انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان اصفهان همکاری محمدحسین یاری و محمد نوری. اصفهان: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان اصفهان ۱۳۷۹
برچسب‌ها نجف اشرف دوره قاجار اصفهان تاریخ ایران تهران جنبش مشروطه ایرانمنبع: ایرنا
کلیدواژه: نجف اشرف دوره قاجار اصفهان نجف اشرف دوره قاجار اصفهان تاریخ ایران تهران جنبش مشروطه ایران انقلاب مشروطه حکومت مشروطه الله نائینی آیت الله
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۲۸۱۹۰۷۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
آیت‌الله کعبی: طرح نور باید با قاطعیت تداوم پیدا کند
نایب رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: طرح نور در چارچوب قوانین و مقررات و با حمایت همه دستگاه‌ها باید با قاطعیت تداوم پیدا کند. - اخبار استانها -
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، آیت‌الله عباس کعبی در نشست فصلی سازمان عقیدتی سیاسی انتظامی که در مرکز تربیت و تعالی ثامن الحجج (ع) عقیدتی سیاسی انتظامی در قم برگزار شد، با توصیه به حاضرین برای خواندن مکرر سوره‌های فتح، محمد(ص)، صف و جمعه اظهار داشت: این سوره ها سوره های جهاد ، ایثار و شهادت و حضور در میدان و در کنار ولایت رسول الله و ولایت ائمه اطهار(ع) بودن است و اگر الهام بگیریم در کنار ولایت ولی فقیه ماندن است.
وی با عنوان کردن مصائب و سختی های رسالت نبی مکرم اسلام(ص) افزود: جهاد رسول خدا در هفت مرحله 1-جهاد دعوت2-جهاد مقاومت3-جهاد بسیج نیرو برای تشکیل دولت اسلامی4-جهاد تشکیل دولت اسلامی5-جهاد حفظ نظام اسلامی6-جهاد فتح اسلامی7-جهاد روابط بین الملل دولت اسلامی یود.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: سنگ زیرین رسالت های بزرگ خودسازی است و در انقلاب ما نیز مراحل جهاد با رهبری بنیانگذار انقلاب اسلامی این مرجع بی نظیر تقلید آیت الله امام خمینی (ره) در دوران معاصر آغاز و هم اکنون در حال رسیدن به اوج است و دارد به یک قدرت بین المللی نوین تبدیل می گردد که ضربه "وعده صادق" نقطه عطفی در این عرصه بین المللی است.
عضو مجلس خبرگان رهبری، رکن اصلی عملیات غرور آفرین "وعده صادق" را هدایت ها و رهنمایی ها و رهبری شایسته رهبر فرزانه انقلاب اسلامی دانست و تصریح کرد: رهبری عظیم الشأن فرمودند وعده صادق عزت عظمت شکوه جلال و اقتدار ملت ایران را نشان داد و اراده ملت ایران را به نمایش گذاشت.
وی خطاب به مدیران سازمان عقیدتی سیاسی انتظامی تاکید کرد: جهاد شما حفظ صیانت و ایجاد تحول معنوی و بصیرتی در کارکنان و خانواده ها در جهت تحقق اهداف عالیه نظام مقدس اسلامی است.
نایب رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: جهاد یعنی تبدیل ضعف به قدرت، تهدید به فرصت، کارنامه موفق عقیدتی سیاسی آنگاه بالنده‌تر می‌شود که ببینیم در هر کدام از عقیدتی سیاسی ها چقدر مجاهدانه ضعف ها به قدرت و تهدیدها به فرصت تبدیل شده است و خلاقیت و ابتکارشان چقدر بوده است.
آیت الله کعبی تصریح کرد: هتک حریم اخلاقی جامعه و سهل انگاری درباره حجاب بستر‌ساز تضعیف فرهنگ دینی جامعه و مسبب ایجاد انحرافات گسترده است.
وی با تاکید به داشتن روحیه جهادی اظهار داشت: روحیه جهادی می تواند عقیدتی سیاسی انتظامی را متحول کند و ماموریت های تاریخی آن را به سرانجام برساند پس باید از این روحیه جهادی محافظت کرد و آن را ارتقاء داد.
نایب رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ادامه داد: طرح نور در چارچوب قوانین و مقررات و با حمایت همه دستگاه‌ها باید با قاطعیت تداوم پیدا کند و مورد حمایت همه دستگاه‌ها، نهادها و اقشار گوناگون جامعه قرار گیرد.
آیت‌الله کعبی با اشاره به بیانات صریح رهبر معظم انقلاب مبنی بر اینکه داشتن حجاب حکم قانون و هم حکم شرع است، گفت: قوه قضائیه و فراجا باید به مسئولیت‌های قانونی و شرعی خود به شکل کامل عمل کنند.
نایب رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در پایان ضمن حمایت از اجرای طرح نور، خواهان تبیین ابعاد گسترده آن شد و افزود: همگی باید در کنار فرماندهی انتظامی، حساب شده و با حمایت مردمی این طرح را اجرا کنید و انتظامی تحت هر شرایطی نباید از این طرح عقب نشینی کند.
انتهای پیام/
خودکشی از رزیدنتها به پزشکان رسیده؛ چرا دکتر سمیرا آلسعیدی خودکشی کرد؟/ «خودکشی پزشکان بهمثابه یک انتحار اجتماعی است»